wegedzieciak.pl

[rebTewje]

Małpa, która zaczęła mówić

Olga Woźniak, szefowa działu nauka w "Przekroju"


Od wieków marzy nam się pogawędka ze zwierzętami. Kiedy już jednak któreś z nich choć odrobinę nauczy się ludzkiego języka, natychmiast stajemy się wobec niego podejrzliwi. A może to tylko małpie figle? - myślimy. Nestorka komunikacji małpio-ludzkiej właśnie odeszła z tego świata


Washoe. Mówi wam to coś? Washoe była pierwszym zwierzęciem, które przemówiło do człowieka w ludzkim języku. Proszę się nie obawiać, nie będzie to opowieść wigilijna - choć tak samo jak w niej wystąpi tu duch przeszłości, przyszłości i teraźniejszości.


Co umie zwierzę?

"Zmarła 30 października 2007 r. śmiercią naturalną. Miała 42 lata. Pogrzeb odbędzie się 12 listopada. Jej zasług dla nauki nie sposób przecenić. Wielu badaczy może pozazdrościć jej międzynarodowej sławy".

Tak mogłaby brzmieć klepsydra jednego z najbardziej niezwykłych zwierząt naszych czasów - szympansicy Washoe. Dyskusje, jakie rozbudziło to włochate stworzenie w świecie nauki, będą rozpalać umysły badaczy przez lata. Na czym polegała jej niezwykłość?

Washoe urodziła się w Afryce, gdzie została złapana i sprzedana amerykańskim naukowcom wojskowym. Od nich dość szybko przejęła ją para cywilnych psychologów prymatologów i kognitywistów. Kognitywizm - ta raczkująca podówczas specjalność psychologii - wziął sobie za cel grzebanie ludziom w mózgach, żeby dowiedzieć się, co i jak tak naprawdę myślą. Jednym ze sposobów sprawdzenia tego były studia porównawcze na zwierzętach. Na przykład określenie, czy zdolność uczenia się języka jest przypisana wyłącznie człowiekowi.

Pożywką dla tego typu badań była teoria stworzona w latach 60. XX wieku przez Noama Chomsky'ego, językoznawcę z Massachusetts Institute of Technology. Nazywa się ją "psycholingwistyczną teorią przyswajania mowy". Zakłada, że ludzkie dziecko uczy się złożonego systemu reguł, które rządzą językiem, a nie po prostu wielu sekwencji słów. Taki system nauki pozwala mu na tworzenie nieskończonej ilości zdań. Dzieci przyswajają te reguły intuicyjnie, nikt specjalnie ich tego nie uczy.

Czy podobna nauka języka możliwa jest u zwierząt? Czy będzie przebiegać tak jak u ludzkich dzieci? Do jakiego etapu może w tej dziedzinie dojść na przykład małpa?



Małpy jak dzieci

Pierwsze próby dowiedzenia się tego potraktowano dosłownie. Para naukowców - Keith i Katharine Hayes - przez sześć lat próbowała nauczyć szympansicę Vicki wymawiania czterech słów: "momma", "poppa", "up" i "cup" (mama, tata, w górę i kubek). Własnoręcznie układali wargi Vicki w prawidłowej pozycji. Bez skutku. Szympansy nie czynią wielkiego użytku ze swoich strun głosowych. Pozostawione same sobie są w stanie wygenerować jedynie ok. 12 dźwięków (w porównaniu ze stoma dźwiękami u człowieka).

Przełom nastąpił, kiedy Allen i Beatrice Gardner z Uniwersytetu Nevada w Reno obejrzeli pozbawione dźwięku nagranie Hayesów. Byli w stanie zrozumieć Vicki, obserwując gesty, jakie towarzyszyły wydawanym przez małpę dźwiękom, i zaczęli się zastanawiać, czy nie prościej byłoby uczyć małpę języka znaków.

W 1967 roku Gardnerowie założyli projekt "Washoe", w ramach którego uczono małpy ASL (Amerykańskiego Języka Migowego). Dziesięciomiesięczna szympansica była jego gwiazdą. W ciągu całego swego życia opanowała blisko 250 znaków. Czy jednak można powiedzieć, że posługiwała się językiem? Dyskusja, która rozpętała się na ten temat, trwa do dziś i jest niezwykle inspirująca. Zaowocowała wieloma badaniami psycholigwistycznymi, etologicznymi, genetycznymi, neurologicznymi.

Eksperymentom z uczeniem małp języka migowego położył kres pod koniec lat 70. Herbert Terrace, kognitywista z University of Columbia. Chcąc powtórzyć wyniki Gardnerów, zaczął uczyć migania szympansa o imieniu Nim Chimpsky (który swe imię i nazwisko zawdzięczał słynnemu Noamowi Chomsky'emu).

Z opublikowanych przez badacza prac jednoznacznie wynikało, że umiejętności językowe zwierząt znajdowały się daleko w tyle za tym, co osiąga człowiek w dzieciństwie. Nim Chimpsky posługiwał się językiem w sposób znacznie mniej twórczy niż normalne dziecko. Gdy dzieci zaczynają mówić, budują wypowiedzi składające się z około półtora słowa. Długość i złożoność ich wypowiedzi szybko jednak rośnie, by w wieku 26 miesięcy osiągnąć średnio cztery słowa w zdaniu. Tymczasem u Nima nic się nie zmieniało. Wypowiedzi, choćby składały się z większej liczby znaków, nie wnosiły żadnej nowej treści, sprowadzając się po prostu do powtórzeń typu: "dać pomarańcza mnie, dać jeść pomarańcza mnie, jeść dać pomarańcza mnie ty". Szympansy mogą poznawać nowe słowa, ale w odróżnieniu od człowieka nie umieją łączyć ich w coraz dłuższe konstrukcje. W najlepszym razie zatrzymują się na etapie ludzkiego trzylatka.



Gen od mowy

Czego im brakuje? Odpowiedź na to pytanie - przynajmniej częściowo - przyniosły niedawno badania genetyka Svante Pääbo. Jego zespół porównał jeden z ludzkich i szympansich genów, które odpowiadają za to, że Homo sapiens na pewnym etapie swego rozwoju zyskał talent do języków. Gen nazywa się FOXP2 i odpowiada m.in. za powstawanie specjalnego rodzaju białka, które włącza i wyłącza inne geny. Dzieje się tak podczas życia płodowego, gdy w naszym mózgu rozwijają się struktury odpowiedzialne za zdolności językowe i mowę. Zespół Svante Pääbo wziął pod lupę geny myszy, małp człekokształtnych oraz jednej małpy wąskonosej - makaka. Badacze porównali je z sekwencją ludzkiej wersji genu. Okazało się, że u ludzi w genie FOXP2 występuje kilka zmian. Różnica polega na dwóch literkach w zapisie genetycznym. Ten drobny szczegół może decydować o zdolności ludzi do kontrolowania ruchów mimicznych twarzy i ruchów szczęk w czasie artykułowania dźwięków i, co z tego wynika, do biegłego posługiwania się mową. Badacze zaznaczają, że w sekwencji genu FOXP2 nastąpiło bardzo niewiele zmian w ciągu 70 mln lat ewolucji dzielących mysz od człowieka. Podobieństwo zaś między wersją człowieka i szympansa wynosi aż 99,73 proc. - Oczywiście, FOXP2 to pewnie niejedyny gen, który umożliwia ludziom posługiwanie się mową - zastrzega Wolfgang Enard, współautor pracy. - Jego uszkodzenie nie pozbawia człowieka całkowicie zdolności mówienia. Ma on jednak niewątpliwie wpływ na jej prawidłowy rozwój.


Prawie ludzki mózg

Światło na ograniczone możliwości językowe naszych małpich kuzynów rzucają też badania amerykańskich neuropsychologów. Claudio Cantalupo i William D. Hopkins z Uniwersytetu Emory w Atlancie poddali badaniu rezonansem magnetycznym mózgi 20 szympansów, pięciu bonobo (szympansów karłowatych) i dwóch goryli. Ustalili, że w małpich mózgach znajduje się region niezwykle podobny budową do tzw. pola 44. - części ośrodka Broca u człowieka. Ośrodek Broca mieści się w lewej półkuli i u ludzi odpowiada za składnię i artykulację języka. Różnica między budową tej części ludzkiego mózgu a analogicznym regionem u małp jest taka, że małpie pole 44. wygląda jak puzzle złożone z wielu drobnych części. Zauważono też, że u szympansów ta część mózgu uaktywnia się, gdy zwierzęta chcą coś przekazać gestami. Być może zatem mają rację zwolennicy teorii mówiącej, że ewolucja ludzkiej mowy rozpoczęła się właśnie od gestykulacji?


Wróćmy jednak do Washoe. Jak potoczyły się jej losy? Od Gardnerów przejęli ją ich studenci Roger Fouts i jego żona Deborah. Na Uniwersytecie Waszyngtońskim założyli Instytut Ludzkiej i Szympansiej Komunikacji. Washoe dowodziła tam grupie trzech młodszych szympansów, które wytrwale uczyła języka migowego. Kiedy umierała, była małpią staruszką. Długość życia samic tego gatunku wynosi średnio 33,5 roku.

Jakie były jej ostatnie słowa? Ludzie milczą na ten temat.

hxxp://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80269,4659653.html]zrodlo: Gazeta Wyborcza

[bodi]

['] to dla Washoe

a wszystkim których zainteresował ten temat BARDZO polecam książkę "Najbliżsi krewni. Jak szympansy uświadomiły mi, kim jesteśmy" (autorem jest Roger Fouts, człowiek który współracował z Gardnerami przy "projekcie Washoe", a potem, kiedy projekt i fundusze na niego się skończyły, przygarnął Washoe do swojej rodziny i stworzył jej dom, jednoczesnie kontynuując badania nad komunikowaniem z małpami człekokształtnymi). Czyta się ją jednym tchem, a główną bohaterką jest własnie Washoe.

warto też zajrzeć hxxp://www.friendsofwashoe.org/]TUTAJ

[Martuś]

Świetny artykuł Rebie!
Bodi, jak znajdę wolną chwilę, to przeczytam!

[rebTewje]

[Capricorn]

miałam z Washoe kolokwium na lingwistyce